Η ιστορία της Αμπελουργίας στην Κρήτη
Κρήτη και αμπελουργία είναι έννοιες συνυφασμένες, μέσα από τα βάθη των αιώνων.
Με πρώτο υμνητή τον Όμηρο, η προφορική και γραπτή ιστορική παράδοση έχει δώσει πλείστες όσες αναφορές, που καθιστούν την Κρήτη και τον πολιτισμό της ως γεννήτορες της οινοποιίας. Ο Χιώτης Τυφλός, τραγουδιστής, αναφέρεται στην Κρήτη ως “Γη στη μέση της θάλασσας, που έχει το χρώμα του κρασιού”.
Η πρώτη ανθρώπινη παρουσία στην Κρήτη κατά τη νεολιθική περίοδο (6.000 – 3.000 π.Χ.), είναι ιστορικά ταυτόχρονη με την καλλιέργεια του αμπελιού. Εντυπωσιακό είναι επίσης το γεγονός, ότι σε αρχαίες πινακίδες των μινωικών ιερών αναφέρονται ποικιλίες κρασιού, σε Γραμμική Γραφή Β’.
Η μινωική Κρήτη ήταν το σημαντικότερο κέντρο παραγωγής και εμπορίας οίνου στη λεκάνη της Μεσογείου, σύμφωνα δε με την κρατούσα επιστημονική άποψη, από την Κρήτη διαδόθηκε η αμπελοκαλλιέργεια στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Στο Φουρνί και στο Βαθύπετρο των Αρχανών, ανακαλύφθηκαν αντίστοιχα το αρχαιότερο πατητήρι (ληνός) και οινοποιείο στον κόσμο, ηλικίας μεγαλύτερης των 3.500 ετών. Στη Γόρτυνα, ανακαλύφθηκε ο “Κώδικας”, το αρχαίο νομοθετικό κείμενο που καταγράφει τους κανόνες για την καλλιέργεια των αμπελιών. Στη Ζάκρο, την Κνωσό, τη Φαιστό, το Μύρτο, τα Μάλια, τα Γουρνιά ανακαλύφθηκαν και διατηρούνται πατητήρια και εργαστήρια παραγωγής αμφορέων, κυπέλλων, περίτεχνων αγγείων, που χρησιμοποιούσαν στην εμφιάλωση και διατήρηση των κρασιών τους οι Μινωΐτες. Όλες δε οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις σφύζουν από ευρήματα σε Οινοχόες, Ρυτά, Κρατήρες, Αμφορείς, Κύλικες όλων των εποχών της αρχαιότητας.
Κατά τον Ησύχιο, η λέξη οίνος είναι κρητική, ενώ ο Διόδωρος υποστήριζε ότι η Κρήτη είναι τόπος καταγωγής του θεού Διονύσου, ο οποίος παντρεύτηκε την πανέμορφη κόρη του Μίνωα, την Αριάδνη, κι απέκτησε μαζί της δυο γιους, τον Στάφυλο και τον Οινοπίωνα.
Σε ολόκληρη Κρήτη από τα βάθη της αρχαιότητας διατηρούνται και διαιωνίζονται αμπελώνες της Κισσάμου, της Κυδωνίας, του Αποκόρωνα στα Χανιά. Στο Ρέθυμνο στις πλαγιές της Ίδης, όπου οι ψυχρές αέριες μάζες του Ψηλορείτη δημιουργούν ένα μοναδικό μικροκλίμα που διατηρεί τις ρώγες των σταφυλιών ακόμα και σε εξαιρετικά θερμές περιόδους ακεραίες. Στο Ηράκλειο και το Λασίθι στην Κνωσό, στις Αρχάνες, στα Πεζά, στη Γόρτυνα και τη Φαιστό της Μεσαράς, στα Μάλια, στην Τύλισο, στη Λύττο, και τη Ζάκρο.
Ρωµαϊκά Χρόνια
Όταν η Κρήτη κατακτήθηκε και έγινε τμήμα της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, αποτέλεσε βασικό εξαγωγέα κρασιού της κεντρικής αυτοκρατορίας. Πολυάριθµοι κρητικοί αµφορείς έχουν βρεθεί σε όλη την ιταλική χερσόνησο. Ένας µάλιστα από αυτούς, που ανακαλύφθηκε στην Ποµπηία, αναγράφει στο στόµιό του, στα Λατινικά, «CRET EXC», που, σύµφωνα µε τους ειδικούς, σηµαίνει «Εξαιρετικός Κρητικός Οίνος».